CSL

Contactgericht Spelen en Leren

een liefdevolle en effectieve benadering van kinderen in het autistisch spectrum.

Door Anneke Groot

Een jongetje speelde altijd alleen op het schoolplein en niemand had er vat op. Hij speelde altijd alleen. Men vroeg mij (overblijfmoeder, eens in de 2 weken) naar hem te kijken.
Toen ik er tijdens de overblijf was, speelde hij in de zandbak, hij leek zich niet bewust van iemand om zich heen. Ik ging een paar meter van hem af zitten, stemde op hem af en deed precies hetzelfde met het zand als wat hij deed.
Eerst keek hij heel even, later nog eens en toen ontdekte hij dat ik deed wat hij deed. Hij gooide nu met het zand en keek of ik dat ook deed. Hij rende weg naar een andere plek in de zandbak. Ik rende achter hem aan en bleef op afstand afstemmen en doen wat hij deed. Toen was de pauze voorbij.
Twee weken later zag ik hem, weer alleen in de zandbak. Hij herkende mij direct, lachte en probeerde uit of ik weer deed wat hij deed. Dat deed ik en toen glimlachte hij en mocht ik dichterbij komen en speelden we samen. Het hele verdere jaar was hij mijn grote vriend en zocht hij mij op en speelden we samen. En ondertussen leerde ik hem woorden, spelletjes, om dingen vragen en opruimen.

Aansluiten en afstemmen

Kinderen met moeilijkheden op het gebied van contact missen vaak de aansluiting met de ander, en daardoor ook veel mogelijkheden om te leren in een relatie. De aansluiting kan ontstaan of herstellen door af te stemmen op een kind. Afstemmen is niet iets wat je doet met de ander, maar met jezelf: zonder oordeel en met open blik treed je een kind tegemoet.

Elk kind is anders. Maar afstemmen kun je altijd. Je kunt jezelf altijd open stellen. Als je dat doet, merk je dat een kind met autisme zich meer open voor jou stelt. Je merkt het soms maar aan kleine dingen: een glimpje oogcontact of je mag net iets dichterbij komen. Maar hier is de ingang.

 

Contactgericht Spelen en Leren (CSL)

Contactgericht Spelen en Leren is een methode gebaseerd op contact. Kinderen leren sneller en meer vanzelfsprekend als je contact met ze hebt. CSL is te gebruiken voor alle kinderen, en in het bijzonder voor kinderen met uitdagingen in het autistisch spectrum.
CSL is wel effectief en niet belastend voor kinderen, omdat zij controle hebben in het contact.

Uitgangspunten van CSL:

• je basishouding is open, zonder oordelen en afgestemd.
• je ziet een kind vanuit zijn/haar mogelijkheden
• contact is de basis
• ouders hebben de regie en krijgen handvatten om zelf hun speciale kind effectief te kunnen ondersteunen. Dat doen ze niet alleen, maar wel in eigen regie.
• je basishouding inspireert je om het beste uit jezelf en je kind naar boven te halen

Je kunt Contactgericht Spelen en Leren op verschillende manieren gebruiken
- als opvoedingsondersteuning om thuis op een meer passende manier met elkaar om te gaan. Een verandering in houding is het begin en kan een groot verschil maken.
- als gerichte ondersteuning voor je kind in de vorm van een programma, waarbij je werkt met doelen om je kind te ondersteunen zich te ontwikkelen.
Het is algemeen bekend, dat hoe eerder en intensiever je werkt met een speciaal kind, hoe groter het resultaat is. Wat dat resultaat is, wordt bepaald door de mogelijkheden van je kind. Als ouder/speler kun je doen wat in jouw mogelijkheden ligt om goede omstandigheden aan te bieden.

CSL (of delen daarvan) kan ook in instellingen worden gebruikt.

Autisme of andere uitdagingen.

Kinderen met autisme ervaren de wereld anders, en niet als een geheel, en zeker mensen niet. Mensen zijn voor hen onvoorspelbaar.
De wereld biedt daarom voor hen, maar ook voor vele andere kinderen, maar weinig houvast. Hun eigen rituelen bieden dat wel. Ook mensen zonder autisme zouden kiezen voor deze meest veilige opties in een zo onveilige wereld. Deze kinderen laten op hun eigen wijze goed zien wat ze nodig hebben: een veilig contact (op hun voorwaarden!), zodat ze kunnen leren om open en meer ontspannen te worden, om vandaar uit te kunnen leren en ontwikkelen.

De basishouding

De basishouding van acceptatie, afstemmen en aansluiten maakt de gebruikte technieken in CSL veel effectiever.
Je basishouding hoort specifiek bij iemand, maar om je er in te ontwikkelen gebruikt CSL de option-methode.
Een aantal uitgangspunten van de option-methode in CSL:

• Onvoorwaardelijke acceptatie van je kind en jezelf geeft een open en ontspannen houding en dat geeft meer ingang tot contact.
• Het geloof in de mogelijkheden van een kind geeft ouders en spelers meer doelgerichtheid.
• Het vertrouwen dat een kind zelf de goede weg zal kiezen, waarbij jij zorgt voor de voorwaarden maakt dat ouders/spelers beter afstemmen, meer mogelijkheden zien en meer openingen gebruiken.
• Een kind uitnodigen en niet onder druk zetten, maakt dat er meer contact is zodat een kind zich meer kan ontwikkelen.

Deze uitgangspunten voor je basishouding maken dat er ook voor jezelf veel te leren is, dankzij je kind. Niet vanuit oordelen of kritiek, maar juist vanuit de acceptatie. Zelf ontspannen en uitnodigend zijn is soms een hele uitdaging.
Maar juist deze dingen maken ook jouw leven zo rijker en waardevoller en daarmee ben je meer toegankelijk voor je speciale kind.
Jouw kind is de ingang om je meer bewust te worden van je eigen houding. Je kunt jouw kind of het kind dat je begeleidt zien als inspiratiebron, om de toegang te vinden tot het meest menselijke deel van jezelf en van elkaar.

De speelkamer

Contactgericht spelen en leren voer je, bij voorkeur, uit in een speelkamer die prikkelarm is. Zo kun je je allebei volledig richten op het contact. De speelkamer is sober ingericht en het speelgoed staat op een hoge plank, waar je kind niet bij kan. Er is een doorkijkspiegel, zodat het spelen ook aan anderen geleerd kan worden en er feedback gegeven kan worden.

De ouders/spelers spelen met het kind (meestal in sessies van 2 uur) een aantal uren per dag. Hoeveel een kind nodig heeft in spelen hangt af van de mogelijkheden van het kind zelf en de mogelijkheden in een gezin. En elke dag  besluit je weer opnieuw of je wel wilt spelen. Als je het ziet als een moeten ben je niet ontspannen en op dat moment niet de beste speelkameraad.

De technieken in het contactgericht spelen en leren

De technieken in het contactgericht spelen en leren kun je in tweeën delen:

1. het versterken van de relatie en het maken van contact.

Je stemt af en sluit aan. Je volgt een kind in zijn interesses en geeft hem in de kamer de controle over het contact. Zo zal hij ervaren dat hij greep krijgt op jou, de wereld om zich heen, en zichzelf, in tegenstelling tot zijn wereld van totale onmacht En langzaam zie je een kind zich meer ontspannen en open stellen voor jou en daardoor kan het meer van de wereld zien en oppakken.

Een deel van de aandacht van de speler gaat naar het uitnodigen tot oogcontact. Niet door je heen kijken, maar elkaar werkelijk even zien. Met oogcontact leert een kind veel meer, treedt hij meer uit zijn wereld en maakt hij even werkelijk contact. Z'n betrokkenheid wordt groter. Als je hem dwingt krijgt hij er weerstand tegen, maar als je hem uitnodigt laat je het aan hem over of hij kijkt of niet, en zal hij het doen als hij er plezier in heeft. Jij creëert de voorwaarden.

Als een kind niet open staat voor contact stem je ook op hem af. Dan ga je mee met zijn interesses. Hij is dan overprikkeld en niet open voor impulsen van buiten af. Je probeert hem te volgen en te doen wat hij doet (flapperen, autootjes draaien, scheuren, over monsters praten, of wat dan ook.) Je geeft hem zo het gevoel dat je hem ook nu accepteert, ook nu als hij te vol is om zich open te stellen. Hij is niet alleen, je bent samen in zijn wereld.Het blijkt dat alle kinderen dit uiteindelijk opmerken, en zich dan makkelijker open stellen voor contact. Als je het contact weer voelt, kun je een kind uitnodigen tot meer oogcontact, of elk ander doel dat je je gesteld hebt.

Belangrijk hierbij is dat een kind veel positieve respons krijgt op al zijn/haar initiatieven tot contact. Je rent voor hem. Je bent ondersteunend en enthousiast voor elke poging die een kind doet om het contact te maken. Als hij iets doet wat je niet wilt, geef je geen reactie zodat hij/zij het uiteindelijk niet meer doet.

2. inspireren tot ontwikkeling

Als er meer contact is wordt je kind opener en flexibeler en gaat hij/zij uit eigen beweging nieuwe dingen ontdekken.
Daarnaast kun jij, als ouder/speler op een effectieve manier nieuwe mogelijkheden aanreiken. Je werkt aan heldere doelen en vanuit de motivatie van je kind.
De doelen kunnen op elk gebied zijn: contact en communicatie, cognitieve vaardigheden, motoriek, sociale en emotionele vaardigheden, fantasie en/of zelfredzaamheid.
Je kunt je doelen hoog stellen, zodat je zelf geïnspireerd bent om alles te vragen en er helemaal voor te gaan. Of een kind er ook werkelijk aan toe is om op deze uitnodiging in te gaan kun je niet van buiten af bepalen. Dus je vraagt zonder de verwachting te hebben dat je kind het moet doen. Op deze wijze kun je altijd blijven vragen en ben je niet teleurgesteld, omdat je uitgaat van de gedachte dat je kind al helemaal goed is, zoals hij nu is. Als je merkt dat een kind het niet pakt, kun je het op een andere manier proberen, de stappen kleiner maken, of het voor nu laten rusten.
Het is niet de bedoeling om met hoge doelen valse hoop te creëren, Het zijn altijd de mogelijkheden van het kind die bepalen waar en wanneer hij de volgende stap zet.Het lijkt alsof je met dit loslaten de boel op z'n beloop laat en niet ingrijpt. Niets is minder waar. Onze ervaring is dat kinderen juist met deze uitnodigende ontspannen houding open zijn om stappen te zetten. Wat je loslaat is dat het moet, maar ondertussen blijf je wel nadenken en uitnodigen.

Werken vanuit de motivatie van een kind is uiterst effectief. Waar een kind zelf voor kiest zal meer z'n aandacht hebben. Hij zal er meer van leren, en hij wil het ook leren, dus hij zal het geleerde niet snel kwijtraken.

Om te groeien bouw je eerst de activiteiten uit die een kind zelf koos. Later ga je meer verzoeken en korte opdrachtjes geven. Met deze verzoeken leert een kind hoe leuk het is om iets voor een ander te doen.
Uiteindelijk zul je steeds meer initiatieven aandragen. Let wel: goed getimed, steeds met een flexibele agenda, maar ook vasthoudend. Zolang een kind in de speelkamer is leer je hem dat mensen leuk zijn en een fantastische inspiratiebron om van te leren.

Bij jonge kinderen is het contact steeds speels. Bij oudere kinderen/volwassenen is het samenzijn wel met dezelfde intentie, maar aangepast aan wat bij deze persoon aansluit.

Spelers/vrijwilligers

Als je merkt dat je kind goed reageert op deze onvoorwaardelijke aandacht, en je zou hier meer uren van willen organiseren, kun je besluiten met spelers/vrijwilligers te gaan werken. Het geeft je de mogelijkheid een intensiever en meer activerend programma op te zetten en het geeft je kind de kans te ontdekken hoe leuk andere mensen zijn.
Het werven blijkt steeds weer mogelijk. Bedenk dat dit voor spelers vaak een bijzondere ervaring is, een verrijking van hun leven. Ze zullen het graag doen, ook zij leren van jouw kind.
Spelers krijgen na hun spelen feedback op een niet-oordelende manier. Ouders hebben er belang bij al hun spelers goed op te leiden. Aan de andere kant kunnen ouders ook veel van spelers leren. Zij hebben ook hun eigen inbreng.

Cursussen

Om thuis een contactgericht speelprogramma voor je kind op te zetten is een inspirerende en uitdagende klus. Het is veel werk, maar dat was het toch al met een kind met deze uitdagingen. Nu werk je vanuit een kader, en naar een doel toe. Je weet dat er meer mensen zijn die doen wat jij doet, je staat niet alleen. Dat maakt het werken lichter en leuker.

Het is erg leuk om met deze informatie thuis aan het werk te gaan en te oefenen met je kind, maar al snel zul je merken dat hoewel het simpel lijkt, er toch vaak situaties zijn waar je moeilijk de goede richting kunt bepalen.

Om een effectief programma thuis op te zetten is het aan te raden om een basiscursus te doen, waarbij je leert als ouder hoe je kunt werken aan je houding, hoe je de speeltechnieken kunt gebruiken en hoe je je kind kunt ondersteunen om zich te ontwikkelen. In een basiscursus leer je ook hoe je met spelers kunt werken, en hoe je dit in je gezin een plek kunt geven, zodat het ook goed is voor de andere gezinsleden.
Daarnaast leer je in een basiscursus ook andere ouders kennen, die in vergelijkbare situatie zitten, en waar je later contact mee kunt houden.

Na de cursus ga je in principe zelfstandig aan het werk thuis met je kind. Maar er zijn diverse mogelijkheden voor ondersteuning:

• er zijn vervolgstudiedagen
• er zijn mogelijkheden tot videofeedback, huisbezoeken en telefonische consulten door ervaren spelers en coaches
• er is een landelijke ontmoetingsdag (in oktober), een nieuwsbrief en een yahoo-groep, om ervaringen met andere ouders en spelers uit te wisselen
• er worden regelmatig cursussen van (binnen- en buitenlandse) experts georganiseerd.

En er zijn steeds meer mogelijkheden om mensen met kennis en ervaring in te schakelen voor ondersteuning. Deze mensen hebben zich verenigd in de beroepsvereniging Berk.

Contactgericht spelen en leren in Nederland

Contactgericht spelen en leren is nog maar relatief kort in Nederland, sinds 1997. De eerste contactgerichte benadering die in Nederland werd geïntroduceerd was het Son-Rise© programma van het Option Instituut. Later maakten we ook kennis met het complementaire Growing Minds© programma van Steven Wertz, en inmiddels kennen we ook "de Parel in de Oester", een Nederlands programma van Anneke Groot.
In onze methodes zien we veel overeenkomsten met andere contactgerichte methodes als Floortime en Gentle Teaching. Daarnaast hebben we kennis genomen over en ervaring met benaderingen als Feuerstein en ABA. Ook de informatie over sensorische integratie en de werking van zintuigen van mensen met autisme is voor ons een belangrijke bron.

Contactgericht spelen en leren is :

• een nederlandse methode, afgestemd op de nederlandse situatie
• een methode die uitgaat van de basishouding van acceptatie
• een methode die zich richt op het contact maken met kinderen voor wie dat een uitdaging is
• een methode die het leren van kinderen met autisme en hun gezin ziet als maatwerk, en daarom het goede van veel methodes probeert te verenigen, in krachtige doelen en een flexibele benadering.

Er zijn inmiddels zo'n 500 gezinnen op de een of ander manier actief (geweest) met contactgericht spelen en leren.  Er zijn een aantal scholen en instellingen die de methode, of delen ervan, gebruiken. Daarnaast is er de nieuwsbrief van stichting HoriSon, Het Kristal-Nieuws, met alle recente informatie over contactgericht spelen, en veel ervaringsverhalen. Stichting HoriSon is informatiepunt voor contactgericht spelen in Nederland. De stichting is in 1998 opgericht door een aantal ouders en spelers die contactgericht spelen een belangrijke nieuwe methode vinden: www.horison.nl De stichting geeft informatie over contactgericht spelen, organiseert activiteiten als cursussen, lezingen en ontmoetingsdagen, en ondersteunt waar mogelijk.

Tenslotte

De effecten van contactgericht spelen en leren op kinderen zijn altijd positief. Een groot aantal  kinderen ontwikkelen veel, een aantal heel langzaam, en een aantal kinderen ontwikkelen uitzonderlijk snel en veel. Dit kun je nooit van tevoren voorspellen. De mogelijkheden van een kind bepalen hoeveel hij zich ontwikkelt.

We zien vooral groei in openheid, meer contact, oogcontact, meer spraakontwikkeling, meer fantasie, een beter begrip van de wereld, minder gedragsproblemen, weerbaarder, meer lichamelijke stevigheid en zindelijkheid, en opener om nieuwe dingen te leren, meer motivatie en inzicht om problemen op te lossen. En vooral een rustiger en vrolijker kind.

Kinderen leren te houden van zichzelf, de ander en van wat ze doen.

Voor ouders is het effect vaak dat ze  meer vat op en vertrouwen krijgen in hun eigen leven, en hun toekomst. Daarnaast werkt alles wat je geleerd hebt over speciale kinderen ook voor gewone kinderen (vaak veel sneller) en dus is een veel gehoorde opmerking dat ook het contact met je andere kinderen verbetert. Op zich is het hard werken, maar met dit programma is dat harde werk leuk, spannend, uitdagend, soms moeilijk, vaak leerzaam en inspirerend.

Veel ouders kiezen een contactgericht speelprogramma als een stevige basis in het programma voor hun speciale kind. Daarnaast gebruiken zij allerlei andere methodes en benaderingen om hierop aan te vullen. De ervaring leert dat ook andere methodes effectiever werken door de stevige basis die er gelegd is door het contactgerichte spelen en leren.

© de Parel in de Oester.